بررسی تعمیرات جاری خطوط
در دهه‌‌‌های گذشته، تعمیرات جاری خط صرفاً به منظور رفع نواقص و خرابی‌‌‌های جزئی قابل مشاهده (نظیر ضعف بالاست، شکستگی خط، فقدان پابند، تخریب خفیف خط ناشی از سیلابها و رانش زمین و غیره) انجام می‌‌شده است. از مهمترین اقدامات مربوطه تعمیر سوزن، دیلم کاری، برش ریلهای معیوب، جایگزینی آنها و جوشکاری مجدد درزریل، تقویت خاکریز، بالاست ریزی و زیرکوبی خط است. در سالهای قبل که از ریلهای سبک و تراورسهای چوبی استفاده می‌شد، کلیه تعمیرات به وسیله‌ی نیروی جسمانی کارگری صورت می‌پذیرفت. هم اکنون که از ریلهای سنگین بهم جوشکاری شده و تراورسهای بتونی بهره گیری می‌شود، اغلب عملیات تعمیرات خط به وسیله‌ی ماشین آلات ویژه و گرانقیمت به صورت کاملاً مکانیزه صورت می‌گیرد.
در دوران قبل برای پایش مرتب کیفیت خط، افرادی به نام راهبان با پیاده طی‌کردن یک بلاک (معمولاً 20 کیلومتر) در هر روز، وضعیت خطوط را ارزیابی می‌کرده‌اند. در بعضی از مسیرها، این افراد می‌توانستند با استفاده از یک سه چرخه‌‌‌های ویژه‌ی ریلی، دو یا چند بلاک را بپیمایند. ضمن اینکه از وسیله نقلیه‌ی موتوری نظیر درزین هم برای مشاهده ی‌عینی خطوط بهره‌برداری می‌شود. مأمورین با مشاهده‌ی وضعیت خط به صورت عینی، خرابی احتمالی را سریعاً گزارش می‌دهند. بدین ترتیب گروه تعمیراتی به سرعت به محل اعزام شده تا عیب‌‌‌های مشاهده شده و سانحه‌زا را قبل از عبور قطارها برطرف کنند. مشکل اصلی اینست که مأمورین فقط می‌توانند عیوب بزرگ را مشاهده کنند. ضمن اینکه عواملی چون آب و هوای سخت تابستانی و زمستانی و همچنین فراگرفتن برف یا شن روی خط بر کارکرد دقیق نظارت آنها اثر منفی می‌گذارد.
اما در راه‌آهن‌‌‌های مدرن، از دستگاههای اندازه گیری لیزری ویژه، برای تعیین مؤلفه‌‌‌های مختلف کیفیت خط استفاده می‌شود. این دستگاهها همچون یک شابلون متحرک ریل عمل می‌کنند و متغیرها و ابعاد هندسی مسیر شامل نامنظمی‌‌‌های هندسی (گرادیان افتادگی، دیلم، عرض خط، دِوِر، پیچش‌‌‌های افقی و عمودی)، سایش پروفیل ریل، عرض و عمق شیار ریل، ترکهای مویین، مقاومت (جانبی، طولی، قائم و میرائی)، سختی پابند و پد و غیره را در هر متر خط شناسایی و در دستگاه مربوطه ثبت می‌کنند. این داده‌‌ها در اولین فرصت به مرکز منطقه ارسال شده و برای پردازش آنها به کامپیوتر منتقل می‌شود. در کامپیوتر انحراف از معیارها تعیین، اندازه‌گیری و تحلیل می‌گردد. در صورت فراتر بودن انحرافها از استانداردهای مصوب و خطرناک بودن میزان خرابی، با تعیین محل دقیق، گروه مأمورین تعمیراتی در اسرع وقت به محل اعزام شده تا نسبت به رفع آنها اقدام کنند. این دستگاهها را می‌توان بر روی یک وسیله‌ی نقلیه‌ی موتوری نصب کرد. امروزه دستگاههای پیشرفته‌تر می‌توانند حتی در سرعت‌‌‌های بالا (قریب 100 کیلومتر در ساعت)، تمامی اطلاعات مزبور را به دقت تعیین و ثبت کنند. به همین سبب، به کمک آنها می‌توان سطح کیفی صدها کیلومتر از خطوط را در هر روز پایش نمود. هم اینک تعدادی از شرکتهای داخلی، دستگاههای اندازه گیری مختلف دستی و موتوری را طراحی و ساخته‌اند. یادآور می‌شود که بدون نصب دستگاههای ویژه‌ی کالیبراسیون در کنار خط برای تعیین محل دقیق خرابی، دستگاههای با سرعت بالا کارآیی کمتری دارند.
از دیگر مشکلات امروزین نظام تعمیرات جاری خطوط در راه‌آهن ایران اینست که نوع برونسپاری تقریباً صوری است. اولاً پیمانکار بدون داشتن ماشین آلات در مرکز انتخاب می‌شود و مسئولین مناطق راه‌آهن، اختیارات کافی برای نظارت محلی و مستقل بر عملکرد آنها را ندارند. بنابراین صورت‌‌‌های وضعیت عملکرد آنها نسبتاً غیر واقعی و بدون دخالت مسئولین منطقه به مرکز ارسال و پرداختها صورت می‌پذیرد. ثانیاً پیمانکار، شرکتی است که ظاهراً تعدادی کارگر را در استخدام دارد و خدمات نگهداری را عرضه می‌نماید. اما در واقع اداره‌ی کل خط و سازه‌‌‌های فنی مرکز همه‌ی اختیارات را بر عهده دارد و پیمانکار یک واسطه‌ی ساده‌ی پورسانت بگیر است. به همین دلیل هم کارگران مزبور خود را در استخدام راه‌آهن می‌پندارند. چنین رویکردی ضمن تنزل سطح کیفی خطوط، تالی فاسدهای زیادی هم دارد.
از طرف دیگر راه‌آهن دارای سازه‌‌‌های فنی زیادی است. کار نگهداری از 173کیلومتر تونلهای تک‌خطه و دوخطه، 10 کیلومتر گالری و 304 کیلومتر پل، بسیار هزینه‌بر است. گاهی به دلیل وخامت اوضاع می‌بایست نسبت به بهسازی یا بازسازی بعضی از آنها نیز اقدام نمود.
طبق برآوردهای سال 1399 میانگین هزینه‌ی نگهداری هر کیلومتر خط حدود 2330 میلیون ریال و با تعدیل آن بابت سال 1400 حدود 4000 میلیون ریال است. البته میزان هزینه ی مزبور به تناسب عمر خط، کیفیت نگهداری، سازه های فنی و شرایط آب و هوایی متفاوت است. از آنجایی که این برآوردها بر اساس قراردادهای منعقده تعیین شده، شاید از دقت و اعتبار زیادی برخوردار نباشد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!